- موقعیت طرح
پروژه سد تنظیمی ملاصدرا و سردهانههای بالادست آن در استان فارس، 130 کیلومتری شمال غربی شیراز، دشت کامفیروز، مابین سدهای درودزن و ملاصدرا در حال اجراست. سد تنظیمی در مختصات تقریبی ′07 ، º52 طول شرقی و ′26 ، º30 عرض شمالی واقع است.
- اجزای اصلی پروژه
اجزای اصلی پروژه عبارتند از:
- یک سد تنظیمی به ارتفاع 6/11 متر در جوار روستای سربست
- پنجبند انحرافی (سردهانه آبگیری) در بالادست سد تنظیمی
در واقع پروژه سد تنظیمی ملاصدرا و سردهانههای بالادست بخشی از طرح برقابی ملاصدرا میباشد و آن طرح خود از اجزای زیر تشکیل شده است:
- سد ملاصدرا با حجم مخزن 440 ميليون مترمكعب که بر روي شاخه اصلي رودخانه كر در بالادست محدوده تنگ براق احداث گردیده و در زمستان 1384 آبگیری شده است.
- نيروگاه برق‌آبي ملاصدرا با توان 100 مگاوات (دو واحد 50 مگاواتی) و امکان تولید متوسط سالانه 176 گیگاوات ساعت انرژی كه در سال 1386 به بهرهبرداری رسیده است. دبی عبوری از هر واحد 26 متر مکعب بر ثانیه است.
- سد تنظيمي ملاصدرا که در قالب پیمان حاضر و در فاصله تقریبی 35 کیلومتری پاییندست نیروگاه در جوار روستای سربست دشت کامفیروز در حال احداث است.
- پنجبند انحرافی و سردهانهآبگیری که حدفاصل نیروگاه تا سد تنظیمی واقع هستند و در قالب پیمان حاضر اجرا شدهاند.
- جدول شماره 1- مشخصات بندهای انحرافی (سردهانهها)
مشخصـات بندهای انحرافی (سردهانهها)
تعدادبندها(سردهانهها) 5 نوع بندها بتني طول تاج (متوسط) 70 تا 90 متر ارتفاع از پي (متوسط) 2 تا 3 متر ارتفاع از بستر رودخانه (متوسط) 1 تا 2 متر دبي طراحي (50 ساله) 710 متر مكعب بر ثانيه
جدول شماره 2- مشخصات سد تنظیمی
| مشخصـات سد تنظیمی | |
| نوع سد | بتني |
| ارتفاع از پي | 6/11 متر |
| ارتفاع از بستر رودخانه | 10 متر |
| تراز تاج | 1767+ متر |
| طول تاج | 170 متر |
| عرض تاج | 5/4 متر |
| وسعت حوضه آبریز | 1124 کیلومتر مربع |
| مشخصـات مخزن | |
| حجم کل مخزن در رقوم نرمال | 8/2 ميليون متر مكعب |
| حجم مفيد مخزن | 175/1ميليون متر مكعب |
| تراز نرمال مخزن | 2/1764 متر |
| تراز آب در سیلاب کنترل(500 ساله) | 1/1765+ متر |
| وسعت مخزن در تراز نرمال | 90 هکتار |
| مشخصـات سرريز | |
| نوع سرريز | سرریز اوجی دریچه دار |
| طول خالص سرریز | 80 متر |
| تعداد و ابعاد دریچه ها | 10 دریچه به ابعاد 75/3 * 8 |
| تراز تاج سرريز | 1761+ متر |
| دبي طراحي (100 ساله) | 1,000 متر مكعب بر ثانيه |
| سيستم استهلاک انرژي | حوضچه تیپ 4 اصلاح شده USBR |
| سیستم شستشوی رسوب | |
| نوع سیستم تخلیه رسوب | سیستم آبگیر روزنهای |
| سیستم کنترل ورودی | دریچه کشویی |
| ابعاد سیستم تخلیه رسوب | 5/1 × 8/1 |
| حداکثر دبی تخلیه رسوب در تراز نرمال | 24 متر مکعب بر ثانیه |
| آبگیرها | |
| رقوم سیستم آبگیری | 1760+ متر |
| سیستم کنترل ورودی | دریچه کشویی |
| ابعاد دهانه آبگیر سمت راست | 6/1× 1 |
| دبی طراحی آبگیر سمت راست | 5/3 متر مکعب بر ثانیه |
| ابعاد دهانه آبگیر سمت چپ | 4/1× 2/2 |
| دبی طراحی آبگیر سمت چپ | 8/8 متر مکعب بر ثانیه |
- اهداف اصلی پروژه
اصلیترین اهداف پروژه سد تنظیمی ملاصدرا و سردهانههای بالادست به عنوان بخشی از طرح ملاصدرا عبارتند از:
- تنظیم آب خروجی از نیروگاه برق‌آبي و تحویل بهنگام نیازهای آبی اراضی دشت کامفیروز
- ممانعت از تخریب مداوم آبگیرهای سنتی كانالهاي آبياري در اثر جريان سيلابگونه خروجي از نيروگاه
توضیح اینکه نیروگاه ملاصدرا از نوع پيك بوده و بر اساس اقتصاد طرح، رهاسازي آب و توليد برق از طريق نيروگاه ميبايست تنها در ساعات محدودي از شبانه‌روز (همزمان با اوج مصرف در شبكه سراسري برق كشور) به انجام رسد، در حاليكه شاليزارهاي دشت كامفيروز در 24 ساعت شبانه‌روز به آبياري نيازمندند. از اينرو احداث سدي تنظيمي در فاصله نيروگاه تا اراضي پاييندست ضرورت دارد تا خروجي چند ساعته آب نيروگاه را دريافت و همساز با نیازهای آبی اراضی، به صورت 24 ساعته به كانالهاي آبياري تحويل نمايد. ضمن آنكه سد تنظيمي مذكور میتواند مانع از تخريب مداوم سردهانههاي سنتي پاییندست در اثر جريان سيلابگونه خروجي از نيروگاه (با دبي 52 متر مكعب بر ثانيه) گردد. همچنین در بالادست سد تنظیمی، جایگزینی سردهانههای سنتی با آبگیرهای مدرنی که در برابر جریان خروجی از نیروگاه مقاوم باشند، یک ضرورت است.
بنابراین با اتمام عملیات سد تنظیمی- انحرافی واحداث سردهانههای بالادست:
- نیروگاه ملاصدرا میتواند در تمام فصول سال، بدون هرگونه محدودیت متاثر از شرایط پاییندست، همساز با نیاز شبکه سراسری برق مورد بهرهبرداری قرار گیرد.
- مراکز صنعتی شهرستان یاسوج در ساعات پرمصرف روز نیز از برق پایدار و بدون نوسان برخوردار شده و امکان گسترش مییابند. (شهرستان یاسوج که پیش از این در انتهای خط انتقال برق خوزستان قرار داشت و پیوسته با مشکل نوسانات برق مواجه بود، با احداث 51 کیلومتر خط انتقال به نیروگاه ملاصدرا متصل شده است.)
- دو کانال اصلی دشت کامفیروز (الهمرادخانی و امینی) به صورت کاملاً مطمئن از سد تنظیمی آب میگیرند.
- از تخریب مداوم سردهانههای آبگیری بالادست و پاییندست سد تنظیمی، ممانعت به عمل میآید.
- دریاچه سد تنظیمی در دشت سرسبز کامفیروز و در کنار آزادراه شیراز – اصفهان جاذبه گردشگری درخور توجهی خواهد داشت.
- سوابق مطالعاتی و اجرایی:
- مطالعات مرحله اول طرح سد، نيروگاه و شبكه آبياري ملاصدرا توسط مشاركت مهندسين مشاور سكو ـ پارآب فارس طي سالهاي 1372 تا 1375 به انجام رسيد.
- پروژه طرح و ساخت سد و نيروگاه ملاصدرا از سال 1380 به پیمانکاری مشارکت ملیساختمان- کایتک و بواسطه تأمین مالی از طریق تسهیلات خارجی (فاینانس) در دست اجرا قرار گرفت. آبگيري مخزن سد ملاصدرا در زمستان سال 1384 آغاز گرديد و عمليات تست و راه‌اندازي نيروگاه برق‌آبي ملاصدرا در سال 1386 به انجام رسيد.
- پیمان اجرایی “پروژه سد تنظیمی- انحرافی و کانال اصلی شبکه آبیاری ملاصدرا”در سال 1386 منعقد گردید، لیکن به دلیل برخی ابهامات اعتباری، عملاً تا پایان سال 1389 عملیات اجرایی به دلیل عدم تخصیص اعتبار متوقف بود. از ابتدای سال 1390 عملیات اجرایی آغاز گردید و تا پایان سال 1392 متناسب با روند بطئی تخصیص اعتبار ادامه یافت، اما به دلیل ماهیت طرح و ساخت پروژه، کارها با تغییرات عمده (از جمله حذف کانالها و جابجایی محور سد تنظیمی) همراه بود و محدودیت 25 درصد افزایش مجاز، مانع از اتمام کارها در قالب پیمان مذکور گردید.
- پیمان حاضر تحت عنوان “تکمیل سد تنظیمی ملاصدرا و احداث سردهانههای بالادست” از تاریخ 92/3/27 آغاز شده است. در قالب این پیمان تاکنون عملیات اجرایی سردهانههای بالادست به اتمام رسیده و این سردهانهها در تاریخ 23/09/93 تحویل موقت شدهاند. پیشرفت فیزیکی عملیات سیویل سد تنظیمی نیز در حال حاضر بیش از 90 درصد است، اما متأسفانه به دلیل فقدان اعتبار کافی، امکان برگزاری مناقصه تأمین تجهیزات هیدرومکانیک میسر نبوده و ساخت دریچههای سد تنظیمی پیشرفتی نداشته است.
- پیشرفت کار و احجام اجرایی:
پیشرفت فیزیکی اجزای طرح بدین شرح است:
بندهای انحرافی یا همان سردهانههای بالادست: 100 درصد (تحویل موقت شدهاند)
عملیات سیویل سد تنظیمی: بیش از 90 درصد
ساخت و نصب تجهیزات هیدرومکانیک سد تنظیمی: صفر (به دلیل فقدان اعتبار کافی)
پیشرفت فیزیکی کل طرح: 75 درصد
عمده احجام اجرا شده تا مهر ماه 93 به شرح زیر بوده است:
| واحد | مقادیر کار انجام شده | |
| خاکبرداری | متر مکعب | 418،911 |
| خاکریزی | متر مکعب | 378،897 |
| قالب بندی | متر مربع | 35،714 |
| کارهای فولادی | تن | 1،072 |
| بتنریزی | متر مکعب | 61،904 |
- اهمیت طرح
اگرچه نزدیک به 7 سال از تکمیل و راهاندازی سد و نیروگاه برقابی ملاصدرا میگذرد، لیکن تاکنون به دلیل عدم اجرای سد تنظيمي، هدف اصلي طرح كه “توليد برق در ساعات پر مصرف” است، به طور کامل محقق نشده است. طی سالهای گذشته، به دلیل فقدان مخزن تنظیمی، رژیم بهرهبرداریاز نیروگاه در 6 ماه اول سال (اردیبهشت تا مهر) که اراضی دشت کامفیروز شالیکاری میشود، ناگزیر بدین شرح بوده است:
12 ساعت از شبانه روز (معمولاً از ساعت 11 تا 23) یک واحد نیروگاه (با دبی 26 متر مکعب بر ثانیه) در مدار تولید است و طبعاً در این ساعات نیاز آبی اراضی تأمین است، اما طی 12 ساعت دیگر، کمبود نیاز آبی از طریق رهاسازی آب از تخلیهکننده تحتانی سد تأمین میشود. در مجموع طی این دوره حدود 55 تا 60 میلیون متر مکعب به جای نیروگاه از تخلیه تحتانی رها میشود. بدین ترتیب هر سال حداقل فرصت تولید 30 گیگاوات ساعت برق گرانقیمت ساعات پرباری به ارزش تقریبی 75 میلیارد ریال از دست رفته است (ارزش هر کیلو وات ساعت برق در ساعات پرباری معادل 2500 ریال فرض شده است). به عبارت دیگر طی 7 سال گذشته ناتمام ماندن سد تنظیمی، سبب شده که حدود 525 میلیارد ریال از درآمد قابل تحقق نیروگاهی که از طریق استقراض خارجی احداث شده، محقق نگردد. این مبلغ از کل هزینه سد تنظیمی (به ارزش اکنون) بیشتر است.
| سال | ارزش اضافه تولید برق (میلیون ریال) |
| 94 | 86،250 |
| 95 | 99،187 |
| 96 | 114،065 |
| 97 | 131،175 |
در صورتی که نرخ بهره تسهیلات، معادل 22 درصد فرض شود و دوره بازپرداخت 3 ساله باشد، طبق جدول شماره 6 طی آن 3 سال ارزش ریالی اضافه تولید برق در نیروگاه ملاصدرا حدود 344 میلیارد ریال خواهد بود که تقریباً 120 میلیارد ریال از مجموع اصل و سود تسهیلات بیشتر است. به عبارت دیگر حتی اگر به فرض، تسهیلاتی با نرخ بهره 50 درصد نیز اخذ شود، باز هم ارزش ریالی اضافه تولید برق اندکی از مجموع اصل و سود تسهیلات بیشتر خواهد بود.
جدول شماره 6 – جریان نقدی دریافت و پرداخت تسهیلات (با نرخ بهره 22 درصد)
| سال | مبلغ تسهیلات (میلیون ریال) | مبلغ بهره (میلیون ریال) | مبلغ اقساط سالانه (میلیون ریال) | مبلغ درآمد طرح (میلیون ریال) | |
| دوره اخذ تسهیلات | 94 | 150،000 | 73،260 | 0 | 0 |
| دوره بازپرداخت | 95 | 0 | 74،420 | 99،187 | |
| 96 | 0 | 74،420 | 114،065 | ||
| 97 | 0 | 74،420 | 131،175 | ||
| مجموع | 150،000 | 73،260 | 223،260 | 344،427 | |