• موقعیت طرح

پروژه سد تنظیمی ملاصدرا و سر‌دهانه‌های بالادست آن در استان فارس، 130 کیلومتری شمال غربی شیراز، دشت کامفیروز، مابین سدهای درودزن و ملاصدرا در حال اجراست. سد تنظیمی در مختصات تقریبی  ′07 ، º52 طول شرقی و ′26 ، º30 عرض شمالی واقع است.

• اجزای اصلی پروژه

اجزای اصلی پروژه عبارتند از:

• یک سد تنظیمی به ارتفاع 6/11 متر در جوار روستای سربست
• پنجبند انحرافی (سر‌دهانه آبگیری) در بالادست سد تنظیمی

در واقع پروژه سد تنظیمی ملاصدرا و سر‌دهانه‌های بالادست بخشی از طرح برقابی ملاصدرا می­باشد و آن طرح خود از اجزای زیر تشکیل شده است:

• سد ملاصدرا با حجم مخزن 440 ميليون مترمكعب که بر روي شاخه اصلي رودخانه كر در بالادست محدوده تنگ‌ براق احداث گردیده و در زمستان 1384 آبگیری شده است.
• نيروگاه برق‌آبي ملاصدرا با توان 100 مگاوات (دو واحد 50 مگاواتی) و امکان تولید متوسط سالانه 176 گیگاوات ساعت انرژی كه در سال 1386 به بهره­برداری رسیده است. دبی عبوری از هر واحد 26 متر مکعب بر ثانیه است.
• سد تنظيمي ملاصدرا که در قالب پیمان حاضر و در فاصله تقریبی 35 کیلومتری پایین­دست نیروگاه در جوار روستای سربست دشت کامفیروز در حال احداث است.
• پنجبند انحرافی و سردهانه­آبگیری که حدفاصل نیروگاه تا سد تنظیمی واقع هستند و در قالب پیمان حاضر اجرا شده­اند.
• جدول شماره 1- مشخصات بندهای انحرافی (سردهانه­ها)
  

  مشخصـات بندهای انحرافی (سردهانه­ها)
  تعدادبندها(سردهانه­ها)	5
  نوع بندها	بتني
  طول تاج (متوسط)	70  تا 90  متر
  ارتفاع از پي (متوسط)	2 تا 3 متر
  ارتفاع از بستر رودخانه (متوسط)	1 تا 2 متر
  دبي طراحي (50 ساله)	710 متر مكعب بر ثانيه

جدول شماره 2- مشخصات سد تنظیمی

• اهداف اصلی پروژه

اصلی­ترین اهداف پروژه سد تنظیمی ملاصدرا و سر‌دهانه‌های بالادست به عنوان بخشی از طرح ملاصدرا عبارتند از:

• تنظیم آب خروجی از نیروگاه برق‌آبي و تحویل بهنگام نیازهای آبی اراضی دشت کامفیروز
• ممانعت از تخریب مداوم آبگیرهای سنتی كانالهاي آبياري در اثر جريان سيلابگونه خروجي از نيروگاه

توضیح اینکه نیروگاه ملاصدرا از نوع پيك بوده و بر اساس اقتصاد طرح، رهاسازي آب و توليد برق از طريق نيروگاه مي­بايست تنها در ساعات محدودي از شبانه‌روز (همزمان با اوج مصرف در شبكه سراسري برق كشور) به انجام رسد، در حاليكه شاليزارهاي دشت كامفيروز در 24 ساعت شبانه‌روز به آبياري نيازمندند. از اين­رو احداث سدي تنظيمي در فاصله نيروگاه تا اراضي پايين­دست ضرورت دارد تا خروجي چند ساعته آب نيروگاه را دريافت و همساز با نیازهای آبی اراضی، به صورت 24 ساعته به كانال‌هاي آبياري تحويل نمايد. ضمن آنكه سد تنظيمي مذكور می­تواند مانع از تخريب مداوم سردهانه­هاي سنتي پایین­دست در اثر جريان سيلابگونه خروجي از نيروگاه (با دبي 52 متر مكعب بر ثانيه) گردد. همچنین در بالادست سد تنظیمی، جایگزینی سردهانه­های سنتی با آبگیرهای مدرنی که در برابر جریان خروجی از نیروگاه مقاوم باشند، یک ضرورت است.

بنابراین با اتمام عملیات سد تنظیمی- انحرافی واحداث سردهانه‌های بالادست:

• نیروگاه ملاصدرا می­تواند در تمام فصول سال، بدون هرگونه محدودیت متاثر از شرایط پایین­دست، همساز با نیاز شبکه سراسری برق مورد بهره­برداری قرار گیرد.
• مراکز صنعتی شهرستان یاسوج در ساعات پرمصرف روز نیز از برق پایدار و بدون نوسان برخوردار شده و امکان گسترش می­یابند. (شهرستان یاسوج که پیش از این در انتهای خط انتقال برق خوزستان قرار داشت و پیوسته با مشکل نوسانات برق مواجه بود، با احداث 51 کیلومتر خط انتقال به نیروگاه ملاصدرا متصل شده است.)
• دو کانال اصلی دشت کامفیروز (اله­مرادخانی و امینی) به صورت کاملاً مطمئن از سد تنظیمی آب می­گیرند.
• از تخریب مداوم سردهانه­های آبگیری بالادست و پایین­دست سد تنظیمی، ممانعت به عمل می­آید.
• دریاچه سد تنظیمی در دشت سرسبز کامفیروز و در کنار آزادراه شیراز – اصفهان جاذبه گردشگری درخور توجهی خواهد داشت.

• سوابق مطالعاتی و اجرایی:
• مطالعات مرحله اول طرح سد، نيروگاه و شبكه آبياري ملاصدرا توسط مشاركت مهندسين مشاور سكو ـ پارآب فارس طي سالهاي 1372 تا 1375 به انجام رسيد.
• پروژه طرح و ساخت سد و نيروگاه ملاصدرا از سال 1380 به پیمانکاری مشارکت ملی­ساختمان- کایتک و بواسطه تأمین مالی از طریق تسهیلات خارجی (فاینانس) در دست اجرا قرار گرفت. آبگيري مخزن سد ملاصدرا در زمستان سال 1384 آغاز گرديد و عمليات تست و راه‌اندازي نيروگاه برق‌آبي ملاصدرا در سال 1386 به انجام رسيد.
• پیمان اجرایی “پروژه سد تنظیمی- انحرافی و کانال اصلی شبکه آبیاری ملاصدرا”در سال 1386 منعقد گردید، لیکن به دلیل برخی ابهامات اعتباری، عملاً تا پایان سال 1389 عملیات اجرایی به دلیل عدم تخصیص اعتبار متوقف بود. از ابتدای سال 1390 عملیات اجرایی آغاز گردید و تا پایان سال 1392 متناسب با روند بطئی تخصیص اعتبار ادامه یافت، اما به دلیل ماهیت طرح و ساخت پروژه، کارها با تغییرات عمده (از جمله حذف کانالها و جابجایی محور سد تنظیمی) همراه بود و محدودیت 25 درصد افزایش مجاز، مانع از اتمام کارها در قالب پیمان مذکور گردید.
• پیمان حاضر تحت عنوان “تکمیل سد تنظیمی ملاصدرا و احداث سردهانه‌های بالادست” از تاریخ 92/3/27 آغاز شده است. در قالب این پیمان تاکنون عملیات اجرایی سردهانه­های بالادست به اتمام رسیده و این سردهانه­ها در تاریخ 23/09/93 تحویل موقت شده­اند. پیشرفت فیزیکی عملیات سیویل سد تنظیمی نیز در حال حاضر بیش از 90 درصد است، اما متأسفانه به دلیل فقدان اعتبار کافی، امکان برگزاری مناقصه تأمین تجهیزات هیدرومکانیک میسر نبوده و ساخت دریچه­های سد تنظیمی پیشرفتی نداشته است.

• پیشرفت کار و احجام اجرایی:

پیشرفت فیزیکی اجزای طرح بدین شرح است:

بندهای انحرافی یا همان سردهانه­های بالادست:  100 درصد (تحویل موقت شده­اند)

عملیات سیویل سد تنظیمی: بیش از 90 درصد

ساخت و نصب تجهیزات هیدرومکانیک سد تنظیمی: صفر (به دلیل فقدان اعتبار کافی)

پیشرفت فیزیکی کل طرح: 75 درصد

عمده احجام اجرا شده تا مهر ماه 93 به شرح زیر بوده است:

• اهمیت طرح

اگرچه نزدیک به 7 سال از تکمیل و راه­اندازی سد و نیروگاه­ برقابی ملاصدرا می­گذرد، لیکن تاکنون به دلیل عدم اجرای سد تنظيمي، هدف اصلي طرح كه “توليد برق در ساعات پر مصرف” است، به طور کامل محقق نشده است. طی سالهای گذشته، به دلیل فقدان مخزن تنظیمی، رژیم بهره­برداریاز نیروگاه در 6 ماه اول سال (اردیبهشت تا مهر) که اراضی دشت کامفیروز شالیکاری می­شود، ناگزیر بدین شرح بوده است:

12 ساعت از شبانه روز (معمولاً از ساعت 11 تا 23) یک واحد نیروگاه (با دبی 26 متر مکعب بر ثانیه) در مدار تولید است و طبعاً در این ساعات نیاز آبی اراضی تأمین است، اما طی 12 ساعت دیگر، کمبود نیاز آبی از طریق رهاسازی آب از تخلیه­کننده تحتانی سد تأمین می­شود. در مجموع طی این دوره حدود 55 تا 60 میلیون متر مکعب به جای نیروگاه از تخلیه­ تحتانی رها می­شود. بدین ترتیب هر سال حداقل فرصت تولید 30 گیگاوات ساعت برق گران­قیمت ساعات پرباری به ارزش تقریبی 75 میلیارد ریال از دست رفته است (ارزش هر کیلو وات ساعت برق در ساعات پرباری معادل 2500 ریال فرض شده است). به عبارت دیگر طی 7 سال گذشته ناتمام ماندن سد تنظیمی، سبب شده که حدود 525 میلیارد ریال از درآمد قابل تحقق نیروگاهی که از طریق استقراض خارجی احداث شده، محقق نگردد. این مبلغ از کل هزینه سد تنظیمی (به ارزش اکنون) بیشتر است.

در صورتی که نرخ بهره تسهیلات، معادل 22 درصد فرض شود و دوره بازپرداخت 3 ساله باشد، طبق جدول شماره 6 طی آن 3 سال ارزش ریالی اضافه تولید برق در نیروگاه ملاصدرا حدود 344 میلیارد ریال خواهد بود که تقریباً 120 میلیارد ریال از مجموع اصل و سود تسهیلات بیشتر است.  به عبارت دیگر حتی اگر به فرض، تسهیلاتی با نرخ بهره 50 درصد نیز اخذ شود، باز هم ارزش ریالی اضافه تولید برق اندکی از مجموع اصل و سود تسهیلات بیشتر خواهد بود.

جدول شماره 6 – جریان نقدی دریافت و پرداخت تسهیلات (با نرخ بهره  22 درصد)